Autor: Estera Michalak, Międzynarodowa Dyplomowana Konsultantka Laktacyjna IBCLC

Z dniem 23 października 2025 roku Minister Zdrowia Jolanta Sobierańska-Grenda podpisała rozporządzenie zmieniające standard organizacyjny opieki okołoporodowej w Polsce. Nowelizacja stanowi odpowiedź na postulaty ekspertów z zakresu położnictwa, neonatologii, psychologii perinatalnej, a także środowisk kobiecych i organizacji pozarządowych. Jej kluczowym celem jest poprawa jakości opieki nad kobietą w ciąży, w czasie porodu i połogu, z poszanowaniem autonomii rodzącej oraz fizjologicznego charakteru laktacji.

Nowy standard przenosi punkt ciężkości z interwencyjnej medycyny porodowej na holistyczne wsparcie fizjologii kobiety i dziecka, w tym na promocję, ochronę i wsparcie karmienia piersią jako podstawowego elementu zdrowia publicznego.

1. Laktacja jako integralna część standardu opieki okołoporodowej

W nowelizacji rozporządzenia po raz pierwszy tak wyraźnie zaakcentowano znaczenie karmienia piersią jako elementu medycznego i społecznego zdrowia populacyjnego. W § 8 załącznika wskazano, że osoba sprawująca opiekę ma obowiązek:

„promowania i wspierania karmienia piersią jako optymalnego sposobu żywienia, a także dostarczania matce informacji spójnych i zgodnych z aktualną wiedzą na temat laktacji i karmienia piersią”.

Jest to fundamentalna zmiana w duchu rekomendacji WHO i UNICEF, które w tzw. „Ten Steps to Successful Breastfeeding” (Inicjatywa Szpital Przyjazny Dziecku, BFHI) od lat podkreślają rolę wykwalifikowanego personelu w edukacji i wsparciu matek.

Nowy standard czyni z położnej, nie tylko wykonawcy zaleceń, ale pełnoprawną liderkę edukacji laktacyjnej. Położna podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) ma obowiązek:

• rozpocząć edukację przedporodową od momentu potwierdzenia ciąży,
• przygotować kobietę i jej partnera do karmienia piersią,
• kontynuować wsparcie w połogu, także w środowisku domowym.

W praktyce oznacza to, że kobieta otrzyma wsparcie laktacyjne nie dopiero po porodzie, ale już na etapie planowania porodu i tworzenia planu laktacji.

2. Standardowa opieka laktacyjna jako element jakości opieki zdrowotnej

Rozporządzenie wprowadza pojęcie „standardowej opieki laktacyjnej”, która obejmuje:

• edukację o fizjologii laktacji,
• pomoc w przystawieniu dziecka do piersi w pierwszej godzinie po porodzie,
• utrzymanie nieprzerwanego, co najmniej dwugodzinnego kontaktu „skóra do skóry”,
• unikanie dokarmiania noworodka mieszanką, jeśli nie ma medycznych wskazań.

To ostatnie ma ogromne znaczenie dla sukcesu karmienia piersią. Jak wykazują liczne badania (m.in. Victora et al., The Lancet, 2016), nawet jednorazowe dokarmienie sztucznym mlekiem w pierwszej dobie życia dziecka może zaburzyć mikrobiotę jelitową noworodka i znacząco obniżyć szansę na wyłączne karmienie piersią w kolejnych tygodniach.

Nowe przepisy zobowiązują podmioty lecznicze do:

• dokumentowania decyzji o każdej ingerencji w laktację,
• zapewnienia, by w razie rozdzielenia matki i dziecka (np. po cięciu cesarskim), matka miała dostęp do odciągacza pokarmu i instruktażu laktacyjnego,
• prowadzenia monitoringu wskaźników dotyczących karmienia piersią.

3. Wsparcie położnej w połogu i kontynuacja laktacji

Połóg trwa sześć tygodni, w czasie których położna ma obowiązek zapewnić:

• co najmniej jedną wizytę patronażową w domu matki,
• ocenę karmienia piersią, stanu brodawek, techniki przystawienia i dynamiki przyrostu masy ciała dziecka,
• interwencję w razie problemów laktacyjnych (np. zastój, poranione brodawki, podejrzenie zapalenia piersi).

Wizyty patronażowe mogą zostać wydłużone, co stanowi jedno z ważnych postulatów środowisk laktacyjnych i jest zgodne z zaleceniami WHO o kontynuacji wsparcia laktacyjnego do 6. miesiąca życia dziecka.

4. Ograniczenie medykalizacji jako korzyść dla karmienia piersią

Rozporządzenie jednoznacznie wskazuje, że ingerencje w przebieg porodu, połogu i laktacji mogą następować wyłącznie ze wskazań medycznych. Ograniczono rutynowe stosowanie:

• amniotomii,
• indukcji i stymulacji skurczów,
• stałego monitoringu KTG w porodach fizjologicznych,
• farmakoterapii i cięć cesarskich.

To podejście ma ogromne znaczenie z punktu widzenia laktacji. Badania (Giugliani, Acta Paediatrica, 2019) pokazują, że porody oparte na interwencjach medycznych, szczególnie z użyciem syntetycznej oksytocyny, zwiększają ryzyko opóźnienia aktywacji sekrecyjnej nawet o 24–48 godzin.

Z kolei kontakt „skóra do skóry” i poród naturalny sprzyjają fizjologicznemu wydzielaniu endogennej oksytocyny, czyli hormonu kluczowego zarówno dla przebiegu porodu, jak i dla efektywnego wypływu mleka z piersi.

5. Edukacja przedporodowa i jej nowe ramy programowe

Nowe przepisy znoszą wcześniejsze ograniczenie, które wyznaczało 21–26 tydzień ciąży jako moment rozpoczęcia edukacji przedporodowej. Obecnie edukacja może (i powinna) rozpocząć się od momentu stwierdzenia ciąży.

Z punktu widzenia doradztwa laktacyjnego to ogromny krok naprzód, im wcześniej kobieta pozyska wiedzę o:

• roli karmienia piersią,
• technikach przystawiania,
• możliwych trudnościach i sposobach ich rozwiązywania,
  tym większe szanse na długotrwałą, efektywną laktację.

Dodatkowo włączono do programu edukacji ojca dziecka lub inną osobę bliską, co wspiera budowanie środowiska przyjaznego karmieniu piersią. W literaturze naukowej (m.in. Sherriff et al., Maternal & Child Nutrition, 2014) wielokrotnie potwierdzono, że wsparcie partnera zwiększa szanse na karmienie piersią nawet o 40%.

6. Wnioski i znaczenie dla praktyki klinicznej

Nowelizacja z 2025 roku stanowi milowy krok w stronę nowoczesnej, humanistycznej opieki okołoporodowej, w której kobieta, jej dziecko i proces laktacji są traktowane jako nierozerwalna całość.

Najważniejsze wnioski:

1. Karmienie piersią zostało po raz pierwszy tak jednoznacznie zdefiniowane jako element standardu medycznego, a nie jedynie zalecenie.
2. Położna zyskała wiodącą rolę w edukacji, wsparciu i monitorowaniu laktacji.
3. Szpitale i podmioty lecznicze będą zobowiązane do wdrożenia praktyk zgodnych z dowodami naukowymi, w tym m.in. do utrzymania kontaktu „skóra do skóry” i unikania nieuzasadnionych interwencji.
4. Edukacja przedporodowa i partnerskie podejście do rodzicielstwa zostały poszerzone o komponent laktacyjny i wsparcie emocjonalne.
5. Wprowadzenie standardowej opieki laktacyjnej to szansa na zmniejszenie odsetka matek rezygnujących z karmienia piersią w pierwszych tygodniach życia dziecka.

Nowy standard organizacyjny opieki okołoporodowej z 2025 roku to dokument, który przenosi polską opiekę nad matką i dzieckiem na poziom zgodny z międzynarodowymi standardami WHO i UNICEF. To również ogromny krok w kierunku normalizacji karmienia piersią jako podstawowej, naturalnej formy żywienia niemowląt i filaru zdrowia publicznego.

Dzięki wzmocnieniu roli położnych, promocji karmienia piersią oraz ograniczeniu zbędnych interwencji, nowe rozporządzenie tworzy system opieki, w którym kobieta w ciąży, rodząca i karmiąca jest nie tylko pacjentką, ale świadomą uczestniczką własnego macierzyństwa.