Analiza postępów w realizacji globalnych celów żywieniowych do 2030 roku: wyzwania i perspektywy.

Autor: Estera Michalak, Międzynarodowa Dyplomowana Konsultantka Laktacyjna IBCLC

Gdzie stoimy w walce o zdrowie matek i dzieci?

Stan zdrowia matek, noworodków i dzieci od zawsze był zwierciadłem jakości systemów opieki zdrowotnej na całym świecie. To właśnie w tych najmłodszych i najbardziej bezbronnych grupach populacji odzwierciedlają się skutki nierówności społecznych, kryzysów gospodarczych i niedoskonałości systemowych. Gdy dziecko rodzi się zbyt małe, matka cierpi na anemię, a niemowlę nie jest karmione piersią, system zawodzi.

W 2012 roku Światowe Zgromadzenie Zdrowia ustanowiło sześć Globalnych Celów Żywieniowych (GNT), by przeciwdziałać tym zjawiskom. Obejmowały one:

• redukcję zahamowania wzrostu (stunting),
• zmniejszenie wychudzenia (wasting),
• ograniczenie nadwagi u dzieci,
• redukcję anemii u kobiet w wieku rozrodczym,
• zmniejszenie niskiej masy urodzeniowej,
• oraz zwiększenie odsetka wyłącznego karmienia piersią w pierwszych 6 miesiącach życia.

Cele te miały zostać osiągnięte do 2025 roku, lecz już w połowie drogi stało się jasne, że jest to mało realne. Dlatego termin wydłużono do 2030 roku. Dziś, w świetle wyników Global Burden of Disease Study 2021, musimy odpowiedzieć na niewygodne pytanie: czy robimy wystarczająco dużo, by te cele osiągnąć?

Metodyka badania: 204 kraje pod lupą

Analizując dane z lat 2012–2021, badacze zastosowali wyrafinowane narzędzia statystyczne, w tym modelowanie regresji bayesowskiej – by rzetelnie ocenić postęp (lub jego brak) w realizacji GNT. Uwzględniono przy tym wskaźnik socjodemograficzny (SDI), który mierzy poziom rozwoju społeczno-gospodarczego danego kraju.

To podejście pozwoliło nie tylko na ocenę bieżącej sytuacji, ale również na realistyczne prognozy do roku 2030.

Wyniki: postępy nierówne, sukcesy lokalne

Wyniki badania są, niestety, alarmujące:

• Tylko 5 krajów osiągnęło cel dotyczący wyłącznego karmienia piersią.
• 4 kraje osiągnęły cel dotyczący zahamowania wzrostu.
• 96 krajów spełniło cel w zakresie wychudzenia.
• Tylko 3 kraje zrealizowały cel dotyczący nadwagi u dzieci.
• Żaden kraj nie osiągnął celu dotyczącego anemii u kobiet ani niskiej masy urodzeniowej.

Prognozy do 2030 roku również nie napawają optymizmem. Aż 89 krajów nie osiągnie żadnego z sześciu celów, a jedynie 94 kraje zrealizują choćby jeden.

Karmienie piersią to jedyny promyk nadziei?

W obliczu ogólnie negatywnych wyników, karmienie piersią jawi się jako jeden z nielicznych obszarów, gdzie zauważono rzeczywisty postęp. To efekt wysiłków wielu organizacji zdrowotnych, kampanii społecznych, wsparcia dla matek oraz pracy konsultantów laktacyjnych. I choć tylko pięć krajów osiągnęło cel WHO (≥70% dzieci karmionych wyłącznie piersią przez 6 miesięcy), wiele innych wykazało wyraźny wzrost tego wskaźnika.

Nie oznacza to jednak, że możemy spocząć na laurach. W regionach takich jak Europa Środkowa i Wschodnia, a także Karaiby, tempo wzrostu pozostaje niezadowalające. Przyczyn jest wiele: brak polityk prorodzinnych, krótkie urlopy macierzyńskie, niska świadomość społeczna, niewystarczające wsparcie dla karmiących matek w miejscu pracy i przestrzeni publicznej.

Karmienie piersią to nie tylko kwestia indywidualnego wyboru, to fundament zdrowia publicznego. Dzieci karmione piersią rzadziej zapadają na infekcje, mają lepszy rozwój poznawczy, a matki są mniej narażone na nowotwory piersi i jajników. Z perspektywy globalnej, to interwencja tania, naturalna i o ogromnym zasięgu zdrowotnym.

Niedowaga i zahamowanie wzrostu to nadal wielkie wyzwanie

Choć wskaźniki wychudzenia spadły w wielu krajach Afryki Subsaharyjskiej, to problem zahamowania wzrostu nadal dotyka miliony dzieci. Niedobory białka, witamin i minerałów w okresie ciąży i wczesnego dzieciństwa prowadzą do nieodwracalnych szkód w rozwoju fizycznym i umysłowym.

Co gorsza, niską masę urodzeniową nadal obserwujemy zbyt często, a żaden kraj nie osiągnął w tym zakresie wyznaczonego celu. Oznacza to, że kobiety ciężarne wciąż zbyt rzadko mają dostęp do opieki przedporodowej, odpowiedniego żywienia i edukacji zdrowotnej.

Nadwaga i otyłość to nowa epidemia dzieciństwa

Paradoksalnie, świat zmaga się dziś z dwiema skrajnościami: niedożywieniem z jednej strony, a nadwagą i otyłością z drugiej. Szczególnie w krajach Azji Południowej i Wschodniej obserwuje się gwałtowny wzrost liczby dzieci z nadwagą.

Dzieci z nadwagą bardzo często pozostają otyłe również w dorosłości, co prowadzi do chorób serca, cukrzycy typu 2 i skrócenia długości życia. To problem nie tylko zdrowotny, ale i ekonomiczny – rosnące koszty leczenia przewlekłych chorób w przyszłości mogą zdestabilizować całe systemy ochrony zdrowia.

Anemia to cichy zabójca matek

Fakt, że żaden kraj nie osiągnął celu redukcji anemii u kobiet w wieku rozrodczym, powinien być sygnałem alarmowym. Anemia zwiększa ryzyko śmierci okołoporodowej, poronień, niskiej masy urodzeniowej i powikłań poporodowych. Tymczasem suplementacja żelazem, edukacja żywieniowa i poprawa dostępu do zdrowej żywności to interwencje relatywnie tanie i wykonalne.

Wnioski i rekomendacje: co musi się zmienić?

Z perspektywy konsultanta laktacyjnego, jasne jest jedno: dotychczasowe tempo działań jest niewystarczające. Choć osiągnięto lokalne sukcesy, to nie są one skalowane na poziomie globalnym. Czego zatem potrzeba?

1. Wielosektorowych polityk publicznych

Żywienie to nie tylko kwestia medycyny, to także edukacja, prawo pracy, rolnictwo i ekonomia. Tylko skoordynowane działania rządów, instytucji i społeczności lokalnych mogą przynieść trwałą zmianę.

2. Zwiększenia inwestycji w zdrowie matek i dzieci

Potrzebujemy więcej programów wsparcia dla matek karmiących, lepszego dostępu do opieki okołoporodowej i edukacji zdrowotnej. Bez odpowiedniego finansowania nie da się osiągnąć żadnego z celów.

3. Wzmocnienia wsparcia laktacyjnego

Każda matka powinna mieć dostęp do profesjonalnej pomocy laktacyjnej, zarówno w szpitalu, jak i po wypisie. Karmienie piersią musi być priorytetem w polityce zdrowotnej.

4. Nowego podejścia do profilaktyki nadwagi i otyłości

To nie tylko kwestia diety, ale też stylu życia, marketingu żywności i przestrzeni publicznej. Potrzebujemy regulacji dotyczących reklamy żywności, edukacji żywieniowej i promowania aktywności fizycznej już od najmłodszych lat.

Czas na działanie!

Globalne cele żywieniowe są ambitne, ale osiągalne. Potrzeba jednak determinacji, odwagi politycznej i społecznego zaangażowania. Zdrowie matek i dzieci nie może być marginalizowane, bo to inwestycja w przyszłość każdego społeczeństwa.

Jeśli dziś nie podejmiemy zdecydowanych działań, za pięć lat nadal będziemy mówić o „braku postępów”. A każda nieosiągnięta metryka to nie tylko liczba, to konkretne życie, zdrowie i przyszłość dzieci, które zasługują na najlepszy start.

Niech ten raport będzie nie sygnałem porażki, ale bodźcem do mobilizacji. Bo każde dziecko, niezależnie od miejsca urodzenia, zasługuje na zdrowe, odżywione i kochające początki życia.

Źródło:

Global Nutrition Target Collaborators. Global, regional, and national progress towards the 2030 global nutrition targets and forecasts to 2050: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2021. Lancet. 2025 Dec 21;404(10471):2543-2583. doi: 10.1016/S0140-6736(24)01821-X. Epub 2024 Dec 9. PMID: 39667386; PMCID: PMC11703702.